شاید این جمعه بیاید

اسراییل و بحران گرجستان

در حالیکه جهان رویداد و اخبار مربوط به شروع المپیک را در دهه اول آگوست دنبال می‌کرد، وقایع دیگری رخ داد که اخبار المپیک را تحت‌الشعاع خود قرار داد. ابتدا خبر حمله گرجستان به اوستیای جنوبی و سپس حمله برق‌آسای روسیه و شکست گرجستان در صدر اخبار رسانه‌ها قرار گرفت. از آنجا که دولت غرب‌‌گرای گرجستان، از متحدان مهم آمریکا در منطقه بوده و گرجستان نیز تمایل فراوانی برای پیوستن به ناتو از خود نشان داده است، همگان به گمانه‌زنی در مورد رو در رویی روسیه و آمریکا (ناتو) و در نتیجه آغاز دور جدیدی از جنگ سرد پرداختند. در این میان، به سرعت پای اسراییل نیز که از مدتها قبل به فروش تسلیحات و آموزش نظامیان گرجستانی می‌پرداخت، به این مهلکه باز شد و حتی برخی مناطق که کارشناسان اسراییلی در حال آموزش نیروهای گرجی بودند از آماج حملات روسیه مصون نماندند.

گزارش حاضر جهت تبیین جایگاه و نگرش اسراییل به این بحران می‌باشد. لذا ابتدا به صورت مختصر به تاریخ روابط و ماجرای درگیری روسیه و گرجستان پرداخته و سپس نقش، منافع و مواضع اسراییل را در این بحران مورد بررسی قرار می‌دهیم.

اسراییل و بحران گرجستان

الف) ماجرای درگیری روسیه و گرجستان

منطقه اوستیا در طول تاریخ به ویژه در یک‌ صد ‌سال گذشته فراز و نشیب‌های متعددی را پشت سر گذاشته است. اما ویژگی مشترکی که تاکنون در مورد منطقه قفقاز صدق می‌کند اهمیت استراتژیک آن در طول تاریخ و وابستگی تاریخی این منطقه به یک قدرت خارجی و در نتیجه تشدید رقابتها بین قدرت‌های منطقه و فرامنطقه‌ای است.

منطقه اوستیای جنوبی با حدود 3900 کیلومتر مربع مساحت و 70 هزار نفر جمعیت در شمال گرجستان در امتداد اوستیای شمالی- جمهوری خودمختار فدراسیون روسیه- قرار دارد. اوستیای جنوبی قبل از فروپاشی شوروی دارای خودمختاری نسبی در ترکیب گرجستان بود. اما پس از استقلال گرجستان در سال 1991، ازویاد گامساخوردیا اولین رئیس‌جمهور گرجستان، خودمختاری این منطقه را کاهش داد. همین امر شروع مناقشه این منطقه با دولت گرجستان بود زیرا مقامات اوستیای جنوبی این تصمیم را نپذیرفتند و به مقاومت پرداختند. تا اینکه در سال 1992 گرجستان کنترل این منطقه را از دست داد. با ادامه تنش در این منطقه در سال 1994، ادوارد شوارد نادزه، رئیس‌جمهور وقت گرجستان، با عقد پیمان داگومیس با روسیه به جنگ داخلی پایان داد و نیروی حافظ صلحی مرکب از سه گروه روسی، گرجی و اوستیایی جهت حفظ صلح تحت رهبری گروه روسی تشکیل شد. در سال 2003، پس از وقوع انقلاب مخملین در گرجستان و در نتیجه برکناری شوارد نادزه از قدرت، جانشین وی میخائیل ساکاشویلی- رئیس‌جمهور متمایل به غرب و ناتوگرای دولت گرجستان- هدفش را بازگرداندن مناطق جدایی‌طلب اوستیای جنوبی، آبخازی وآجاریا به گرجستان اعلام کرد. در سال 2006 پس از یک همه‌پرسی در اوستیای جنوبی برای استقلال، مردم این منطقه ادوارد کوکویته، قهرمان اسبق کشتی، را به عنوان رئیس‌جمهور خود برگزیدند. بعد از آن نیز تنش‌هایی در روابط 2 کشور روسیه و گرجستان پیش آمد. در مارس 2008 پس از حمایت غرب از استقلال کوزوو، منطقه اوستیای جنوبی نیز از سایر کشورهای جهان خواست تا استقلالش را از گرجستان به رسمیت بشناسند. مدتی بعد یعنی در آوریل 2008 گرجستان پیشنهاد سهیم شدن در قدرت را به اوستیا مطرح کرد که مورد پذیرش مقامات اوستیایی قرار نگرفت. روسیه نیز از گرجستان خواست تا تحرکات نظامی خود را در این منطقه محدود سازد و به از سرگیری مذاکرات بپردازد. تا اینکه در نهایت، گرجستان اقدام به انجام حملات گسترده‌ای به منطقه اوستیای جنوبی نمود.

در شب 8 آگوست 2008، ارتش گرجستان با عبور از مرزهای اوستیای جنوبی به پایتخت آن، شهر «تسخین والی»، حمله برد اما با وجود حملات شدید به این شهر، نتوانست کنترل کامل این شهر و دیگر بخشهای اوستیای جنوبی را به دست گیرد. از طرف دیگر، روسیه نیز با استفاده از نیروهای مکانیزه و تسلیحات سنگین با پشتیبانی نیروی هوایی به نیروهای گرجستانی در اوستیای جنوبی حمله و بر عدم الحاق این منطقه به خاک گرجستان تأکید کرد. روسیه طی 48ساعت موفق به دفع و سرکوب واحدهای اصلی ارتش گرجستان شد و تا 10 آگوست موقعیت خود را در اوستیای جنوبی مستحکم ساخت. روز بعد نیروهای روسی حمله خود را از دو محور- از جنوب اوستیای جنوبی به شهر گوری گرجستان و از طرف آبخازی- گسترش دادند. این یورش موجب قطع راه ارتباطی بین تفلیس پایتخت گرجستان و بنادر این کشور شد. روسها همچنین مقر نیروی هوایی گرجستان را در مارینولی و وازیانی بمباران کردند و رادارهای فرودگاه بین‌المللی تفلیس را از کار انداختند. این حملات، نیروهای روسی را تا 40 مایلی تفلیس رساند و ارتباط این شهر و امکان ارسال کمک و بازسازی نیروهای گرجستانی را با مشکل مواجه کرد.(1)

ب) پیشینة روابط اسراییل- گرجستان

منطقه آسیای میانه و قفقاز در کنار منطقه بسیار حساس خاورمیانه، از اهمیت بسیاری برای اسراییل برخوردار است. اسراییل با این توجیه که هرگونه بی‌ثباتی و بحران در قفقاز می‌تواند با سرایت به منطقه خاورمیانه تأثیرات مهمی بر جای گذاشته و احتمالاً اسراییل را با مخاطره روبه‌رو سازد به تعقیب منافع خویش در این منطقه می‌پردازد. لذا مقامات اسراییلی فعالانه در جهت ایجاد روابط نزدیک با این کشورها گام برداشته و حتی با کشور مسلمان منطقه قفقاز یعنی آذربایجان ارتباط نزدیکی را پایه‌ریزی کرده‌اند.(2) این روابط نزدیک سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی با گرجستان نیز پیگیری شده است.

1) روابط دیپلماتیک اسراییل و گرجستان

پس از فروپاشی شوروی و تقسیم این امپراتوری بین کشورهای مشترک‌المنافع، کشور گرجستان نیز به برقراری روابط با دیگر کشورها از جمله اسراییل روی آورد و در تاریخ یک ژوئن 1992 روابط دیپلماتیک این دو آغاز شد. تاکنون گرجستان 2 سفیر به نامهای رزوا گاچیلادزه (از سال 1998 تا سال 2004) و سپس لاشا ژوانیا (از 2004 تاکنون) را به اسراییل اعزام داشته است. سفرای اسراییل در گرجستان نیز عبارت بوده‌اند از: باروخ بن نریا تا سال 1996، لیلی هاهامی تا سال 1998، ایهو ایتام تا 2001، ریواک کوهن تا 2005 و شابتای تسور تاکنون.(3) تاکنون مذاکرات سیاسی دو یا چندجانبه متعددی میان اسراییل و گرجستان در سطوح مقامات رسمی، پارلمانی و گروههای دوستی صورت گرفته است. همکاری‌هایی نیز در سطوح مختلف فرهنگی، رسانه‌ای و گردشگری صورت گرفته و وزارت خارجه اسراییل با همکاری مرکز همکاریهای بین‌المللی ماشاو (Mashav) به آموزش متخصصین گرجستانی در برخی رشته‌ها پرداخته است.(4)

همچنین در طی این دوره مقامات اسراییل و گرجستان بازدیدهای متعددی از طرف مقابل داشته‌اند. رئیس‌جمهور گرجستان تاکنون 7 بار از اسراییل دیدن کرده است که آخرین آن به مناسبت شرکت در مراسم شصتمین سالگرد اعلام موجودیت این رژیم صورت گرفت. علاوه بر رئیس‌‌جمهور، چندین سفر در سطح وزارت امور خارجه نیز به اسراییل انجام شده است. طرف اسراییلی نیز تاکنون یکبار در سطح رئیس‌جمهور، یکبار در سطح نخست‌وزیر و یکبار نیز در سطح معاون نخست‌وزیر به گرجستان سفر داشته است. مهمترین چارچوب مذاکرات 2 طرف که به امضای 18سند همکاری انجامیده است عمدتاً بر ارتقاء سرمایه‌گذاری، توافقنامه‌های‌ حمل‌ و نقل هوایی و ایجاد گروه مشاور در وزارت خارجه اسراییل و گرجستان متمرکز بوده است.(5)

2) روابط نظامی اسراییل و گرجستان

اسراییل از سال 2000 میلادی روابط نظامی و فروش تسلیحات به گرجستان را پس از مهاجرت برخی شهروندان یهودی گرجستان به اسراییل و موفقیت آنها در امر تجارت آغاز کرد. داویت کزراش، وزیر دفاع یهودی گرجستان، که به خوبی زبان عبری را صحبت می‌کند، در بهبود همکاری نظامی اسراییل- گرجستان دخالت فراوانی داشته است. برخی منابع اعلام کرده‌اند که عقد قراردادهای نظامی گرجستان با اسراییل، در مقایسه با کشورهای اروپای شرقی به سرعت انجام شد که عمدتاً به دلیل دخالت وزیر دفاع گرجستان بود.(6) روابط نظامی اسراییل و گرجستان به 2 حوزة فروش تسلیحات نظامی و آموزش نیروهای نظامی- امنیتی و کماندوهای گرجستانی توسط افسران بازنشستة ارتش اسراییل تقسیم می‌شود.

مقامات دیگری نیز در معاملات نظامی بین این 2 دخیل بوده‌اند که از آن جمله می‌توان به رونی میلو شهردار سابق تل‌آویو و برادرش شلومو، مدیر کل اسبق شرکت صنایع نظامی اسراییل، ژنرال گال هیرش و سرلشگر یسرائیل زیف اشاره کرد.

با کمک میلو، صنایع دفاعی اسراییل قادر شد به گرجستان هواپیماهای بدون سرنشین، توپهای متحرک زرهی، سیستمهای ضدهوایی، سیستمهای مخابراتی، راکت و گلوله‌های توپ بفروشد. طبق گفته‌های منابع اسراییلی، گال هیرش، از فرماندهان ارشد ارتش اسراییل که پس از جنگ 2006 اسراییل و لبنان بازنشسته شد، به عنوان مشاور نیروهای امنیتی گرجستان دارای فعالیت است. وی کمکهای فراوانی را در زمینة آموزش شیوه‌های نبرد در میدان جنگ و مناطق شهری انجام داده است.

وی درصدد بود تا سیستمهای پیشرفته‌ای را به نیروی هوایی گرجستان بفروشد اما به دلیل روابط نزدیک شرکت اسراییلی با روسیه در زمینه ارتقاء جت‌های جنگی و به منظور جلوگیری از بروز تنش در روابط اسراییل و روسیه، این معامله انجام نشد.(7)

از دیگر معاملات تسلیحاتی اسراییل- گرجستان، می‌توان به تجهیزات هوایی، مواد منفجره ویژه پاک‌سازی میدان مین، تجهیزات دید در شب، انواع تفنگ و تجهیزات راداری جمع‌آوری اطلاعات اشاره کرد.(8)

تیمور باکو باشویلی وزیر یهودی دولت گرجستان معتقد است که اسراییل بزرگترین تأمین‌کنندة تسلیحات برای گرجستان نیست. اما آنچه که توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد وجود پای برخی چهره‌های عالی‌رتبه اسراییلی همچون رونی میلو، به این عرصه بود. به علاوه، پس از سقوط یک هواپیمای بدون سرنشین ساخت اسراییل که در خدمت ارتش گرجستان بود بوسیله یک فروند جت روسی، این روابط رسانه‌ای‌تر شد.(9)

با شروع تنش در روابط روسیه و گرجستان از چند ماه قبل، برخی معاملات نظامی بین اسراییل و گرجستان عملی نشد و همکاریها تنها در حد آموزش و فروش تسلیحات تدافعی انجام شد. حتی قرارداد یک میلیاردی تحویل تانکهای مرکاوای اسراییلی و برخی تسلیحات سنگین و تجهیزات الکترونیکی نیز عملی نشد.(10)

ج) منافع اسراییل در گرجستان و قفقاز

همانگونه که گفته شد اسراییل با کشورهای منطقه قفقاز روابط نزدیکی را پایه‌ریزی کرده است. این منطقه از یک طرف دارای ظرفیتهای ویژه ای جهت سرمایه‌گذاری- پس از فروپاشی شوروی- بوده که اسراییل نیز از نیمه اول دهه 1990 وارد این منطقه شد و روابط اقتصادی رو به رشدی را با این کشورها ایجاد نمود و از طرف دیگر برخی از این کشورها یا تولید کننده نفت بوده و یا بر سر راه انتقال نفت به غرب قرار دارند. لذا انرژی نیز یکی از مهمترین حوزه‌های همکاری با این کشورها می‌باشد.

اسراییل و گرجستان خطوط همکاری خود را در جهت ارتقای روابط تجاری و اقتصادی بر سه پایه 1- جذب سرمایه‌های اسراییلی 2- توسعه تجارت 3- معرفی ظرفیت‌‌های توریستی گرجستان استوار کرده‌اند. میزان مبادلات تجاری گرجستان با اسراییل را می‌توان در جدول زیر مشاهده کرد.

واردات	صادرات	سال
8/2038	1/530	2000
8/802	7/537	2001
9/1295	4/778	2002
7/1747	4/957	2003
8/4922	9/1429	2004
4/9659	1011	2005
6/22311	2/2337	2006
9/37730	13715	2007

(اعداد به هزار دلار است)

در بحث سرمایه‌گذاری نیز بنا به اطلاعات وزارت امور خارجه گرجستان، سرمایه‌گذاران اسراییلی طی سالهای اخیر میزان سرمایه خود را در گرجستان افزایش داده‌اند. حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی اسراییل در گرجستان بین سالهای 2003 تا2007 به شرح زیر است:

سال	میزان سرمایه
2003	487000 دلار
2004	539000 دلار
2005	1704000 دلار
2006	4084000 دلار
2007	9411000دلار

در حوزه توریسم نیز تعداد گردشگران اسراییلی که از گرجستان دیدن کرده‌اند در سال2007 حدود 44 درصد رشد داشته و به بیش از 16500 نفر رسیده است.(11)

حوزه مهمتر منافع اسراییل در منطقه قفقاز و گرجستان، انرژی می‌باشد. براساس اطلاعات سایت اسراییلی دبکا، ابتدا به نظر می‌رسید که جنگ بر سر حمایت روسیه از جدایی طلبان اوستیای جنوبی به تلافی حمایت آمریکا از ساکاشویلی انجام شده است. اما واقعیت چیز دیگری است و صحبت از منافع بزرگ و جدی اسراییل در حوزه نفت و گاز دریای خزر به میان آمده است. این منافع در مذاکرات حساس و جدی بین اسراییل، ترکیه، گرجستان، ترکمنستان و آذربایجان بر سر انتقال نفت از باکو در آذربایجان به جیحان در ترکیه مطرح بوده است. براساس این مذاکرات، نفت باکو از طریق یک خط لوله از بندر جیحان به بندر ایلات در اسراییل منتقل شده و از آنجا نیز بوسیله تانکرهای غول پیکر از طریق اقیانوس هند به خاور دور منتقل خواهد شد. در صورت تحقق برنامه‌های مذاکرات مذکور، اسراییل به عنوان یک بازیگر مهم در عرصه تأمین انرژی در سطح جهان مطرح خواهد شد. منافع این طرح برای اسراییل به حدی زیاد است که حتی اسراییل با توجه به حساسیت مسکو در زمینه انرژی و نفت، پیشنهاد دریافت سهمی از پروژه را به روسیه داد که پذیرفته نشد.(12) زیرا روسیه باز شدن پای اسراییل به منافع نفتی خود در منطقه قفقاز را برخلاف منافع ملی‌اش می‌داند.

د) مواضع اسراییل در قبال بحران اخیر

منطقه قفقاز اهمیت ویژه‌ای برای اسراییل داشته و از این رو، این رژیم روابط سیاسی خوبی را با کشورهای این منطقه برقرار نموده است. گرچه اسراییل به گرجستان اسلحه فروخته است اما به گفتة منابع اسراییلی، میزان آن بسیار کمتر از فروشهای تسلیحاتی آمریکا و فرانسه به این کشور است. به نوشتة روزنامه جروزالیم‌پست، هر چند به دلایل عاطفی، احساسی و تاریخی و همچنین حضور یهودیان در گرجستان و یهودیان گرجی در اسراییل، اسراییل مایل است به گرجستان کمک کند اما خود اسراییل منافع استراتژیکی دارد که آنها را نمی‌تواند با نارضایتی روسیه برآورده سازد.(13) اهداف استراتژیک اسراییل در این بحران، علاوه بر حفظ خطوط انتقال انرژی عمدتاً به ارتباط روسیه با کشورهای خاورمیانه معطوف می‌باشد.

به گفتة منابع اسراییلی، روسیه اصلی‌ترین تأمین کننده اسلحه برای سوریه و ایران است و اسراییل تمایل دارد که روسیه را از فروش تسلیحات به این 2 کشور و برهم زدن موازنه استراتژیک در منطقه بازدارد. گرچه اسراییل اعلام کرده است که فروش تسلیحات به گرجستان در حد تسلیحات تدافعی بوده است اما این مسئله بهانه را در اختیار روسیه قرار می‌دهد تا بتواند تسلیحات بیشتر مخصوصاً سیستم موشکی S.300 که اسراییل نسبت به آن بسیار حساس است را در اختیار ایران و سوریه قرار دهد. یک منبع عالی رتبه سیاسی اسراییل اعلام کرد: اگر در آینده بخواهیم از معامله روسیه با ایران جلوگیری کنیم باید کاملاً پاک و بدون بهانه وارد شویم.(14) به همین دلیل است که اسراییل کلیه قراردادهای نظامی خود را با گرجستان به حالت تعلیق درآورده است. با شروع بحران در اوستیای جنوبی در جلسه‌ای که در وزارت خارجه اسراییل برگزار شد تصمیم گرفته شد تا وزیر دفاع از فروش هر گونه تسلیحات به گرجستان خودداری کند و پس از پایان منازعه مجدداً درباره آن تصمیم‌گیری شود. (15) عاموس یارون، مدیر کل اسبق وزارت دفاع اسراییل، پس از بروز جنگ در اوستیای جنوبی تأکید کرد که می‌بایست ملاحظات دیپلماتیک و امنیتی و حساسیتهای مربوط به فروش تسلیحات به گرجستان را در نظر گرفت. وی اضافه کرد که اسراییل نخواسته است تا به منافع روسیه لطمه وارد کند.(16)

نکته دوم که حساسیت شدید اسراییل را برانگیخته است، پیش‌بینی واکنش روسیه به مسئله پرونده هسته‌ای ایران پس از رویارویی با غرب است. جنگ در قفقاز می‌تواند تأثیر بازدارنده‌ای بر تلاشهای بین‌المللی در راه توقف برنامه هسته‌ای ایران بوجود آورد. به نوشتة روزنامة اسراییلی‌ هاآرتص، روابط ایالات متحده و روسیه تأثیر مستقیمی بر سیاست روسیه در قبال ایران داشته و خواهد داشت. اگر این بحران به ترتیبات جدید مثبتی در روابط آمریکا و روسیه منجر شود، احتمال دارد همکاری غرب و روسیه را در پی داشته باشد. از طرفی نیز تیرگی روابط آمریکا و روسیه می‌تواند ایران و روسیه را به یکدیگر نزدیکتر و برخورد با پرونده هسته‌ای ایران را در مجامع بین‌المللی مخصوصاً شورای امنیت با چالش جدی مواجه سازد.(17)

با گذشت نزدیک به 3 هفته از این بحران، هنوز اسراییل واکنش صریحی را به تصمیم روسیه در به رسمیت شناختن استقلال اوستیای جنوبی و آبخازی نشان نداده است در حالی که ایالات متحده این حرکت روسیه را به شدت محکوم کرده است. دولتهای انگلیس، فرانسه و آلمان نیز از تصمیم روسیه انتقاد کرد‌ه‌اند. حتی یک مقام دیپلماتیک اسراییلی اعلام کرد: «ما یک ابرقدرت نیستیم و مجبور نیستیم به هر حادثه‌ای در جهان پاسخ دهیم».(18)

وزارت امور خارجه اسراییل نیز طی یک بیانیة رسمی، نگرانی شدید اسراییل را در مورد منازعه اوستیای جنوبی و آبخازی، اعلام نمود و در ادامه ضمن ابراز امیدواری نسبت به پایان خشونتها و حفظ تمامیت ارضی گرجستان، طرفهای درگیر را به راه‌حل صلح‌آمیز دعوت کرد.(19)

نتیجه‌گیری

شروع بحران در قفقاز از نظر اسراییل می‌تواند عرصه چالشهای گوناگون باشد. حمایت نسبی روسیه از ایران در مجامع بین‌المللی و احتمال رویارویی دیپلماتیک آمریکا و روسیه، موجب نگرانی اسراییل شده است زیرا احتمال فروش تسلیحات پیشرفته روسیه به ایران و سوریه و احتمال حمایت روسیه از ایران در مناقشة هسته‌ای غرب می‌تواند مانع مهمی در مسیر برنامه‌های توسعه‌طلبانه اسراییل به وجود آورد. از نظر اقتصادی نیز روسیه با کنترل گرجستان و خطوط انتقال انرژی در این منطقه، نبض صادرات انرژی منطقه خزر را در دست می‌گیرد و برای غرب چالشهایی را ایجاد می‌کند. ضمن اینکه از دست‌اندازی و مشارکت اسراییل در نفت و گاز حوزه خزر نیز پیشگیری نماید.

پی‌نوشت‌ها

1-www.imra.org.il/story. php3 ?id=40306

2-www. washingtoninstitute.org/ template co5.php?CID=2287

3-www.mfa.gov.ge/index. php?sec-id=379&lang-id=ENG

4- Ibid

5- Ibid

6-www.ynetnews. com/ articles/0.7340.L-3580136,00.html

7- Ibid

8-www.jpost.com/servlet/ satellite?cid=1218710400132& pagename=Jpost%2fJPArticle %2Fshawfull

9-www.dailystar.com.lb/printable. asp?art-ID=950078Cat-ID=2

10-www.jpost.com/servlet/ satellite?cid=1218104259913&pagename=Jpost%2FJPArticle% 2FshowFull.

11-www.mfa.gov.ge/imdex. php?sec-id=375&Lang-id=ENG